Tussen 2015 en 2040 verdubbelen bijna de zorguitgaven naar circa 174 miljard euro (16–16,4% van het bbp). Zonder duidelijke keuzes dreigt ons zorg- en solidariteitsstelsel uitgehold te raken. Dit leidt tot verdringing en onnodig gedoe: minder geld voor cruciale voorzieningen zoals onderwijs, veiligheid en infrastructuur.
Daarnaast zien we signalen van maatschappelijke erosie. Lange wachttijden in de zorg, hogere zorgpremies en ervaren toegangsdrempels ondermijnen het vertrouwen van burgers in zowel de overheid als het zorgstelsel. Dit is zorgelijk in aanloop naar twee verkiezingen binnen een toch al versnipperd en polariserend politiek landschap.
Patronen van uitstel
In het huidige beleid zien we terugkerende patronen van uitstel en schijnoplossingen. Deze lijken op korte termijn comfortabel, maar ondermijnen de houdbaarheid van ons zorg- en solidariteitsstelsel. Drie ineffectieve comfortzones vallen daarbij op:
Beleidsuitstel
Structurele keuzes over zorgpakket en arbeidsmarkt worden doorgeschoven. Veelal met oneigenlijke argumenten die vooruitgang blokkeren.
Projectparadox
Er ontstaan talloze pilots, maar geen opschaling. In plaats daarvan zijn er wel veelevaluaties zonder structurele impact.
Technologie-illusie
Digitalisering wordt te vaak gezien als dé oplossing, terwijl zonder fundamenteel procesherontwerp nauwelijks productiviteitswinst wordt geboekt.
Daarbij komt nog de regionale versnippering. Instellingen optimaliseren voor zichzelf terwijl het systeem als geheel capaciteit verliest. Deze patronen bieden schijnveiligheid en vergroten de houdbaarheidscrisis van zorg en beleid.
Keuzes zijn noodzakelijk
Richtinggevende keuzes maken, is steeds belangrijker. Gebaseerd op inzichten van het WRR, RIVM en SCP zijn er vijf logische sturingsrichtingen die richting kunnen geven, namelijk:
1. Optimaliseren van het arbeidsaanbod
Benut het deeltijdpotentieel (+4–8 uur), senioren en herintreders en organiseer dit via regionale pools.
2. Herontwerp van zorgfuncties
Taakdifferentiatie en evidence-based caseloadnormen toe. Met als doel het ziekteverzuim in 12 maanden met 1 procentpunt te verlagen.
3. Regionale coördinatie
Maak bindende afspraken over capaciteit, doorstroom en wachttijden. Internationale voorbeelden (uit Finland en, Denemarken) tonen de effectiviteit.
4. Vraagmanagement en passende zorg
Pas heldere triage toe, zet in op preventie en verminder zowel over- als onderbehandeling. Denk in principes als: ‘zelf tenzij, thuis tenzij, digitaal tenzij’.
5. Productiviteit via data en proces
Gebruik interoperabiliteit en datakwaliteit als randvoorwaarden voor innovatie. Zonder dit blijft AI een kostenpost in plaats van een productiviteitsmotor.
Concreet handelen
Om verandering tastbaar te maken, zijn ook directe stappen nodig. Voor de korte en middellange termijn zijn er duidelijke acties die binnen bereik liggen:
Binnen 90 dagen
- Stop 2–3 projecten die geen bijdrage leveren aan instroomreductie of inzetbaarheid.
- Richt één regionaal dashboard in voor wachttijden en doorstroom.
- Activeer deeltijders door voorspelbare roosters en kinderopvang.
Binnen 12 maanden
- Realiseer een ziekteverzuimreductie van 1%.
- Zorg dat 30% van nieuwe zorgcontacten digitaal of aan huis plaatsvindt.
- Stel gegevensuitwisseling als harde randvoorwaarde bij inkoop en subsidie.
Deze stappen maken beleid concreet en versnellen de transitie van goede bedoelingen naar zichtbare resultaten in zorg en arbeid.
Bestuurlijke keuzes: lef tonen is onvermijdelijk
Dan de bestuurlijke implicaties……kiezen is onvermijdelijk. De centrale vraag is niet óf er keuzes gemaakt moeten worden, maar welke keuzes bestuurders durven te maken. Niet kiezen betekent ontwrichten, wél kiezen is het toelaten van ongemak en ruimte maken voor ontwikkeling en progressie. Dat maakt jouw rol als bestuurder cruciaal. De politiek stelt kaders (hopen we na 27 oktober) maar jij beslist over roosters, triage, taakdifferentiatie en regionale samenwerking. Het is tijd voor minder rapporten en meer daden. Lef dus.
Vijf vragen die jou helpen meer richting te geven:
1. Welke drie projecten kan ik morgen stoppen zonder wezenlijk verlies?
2. Waar schuif ik besluiten vooruit uit angst voor weerstand?
3. Hoe benut ik de verborgen capaciteit van deeltijders en senioren?
4. Welk ‘heilig huisje’ durf ik te doorbreken?
5. Kan ik mijn keuzes uitleggen aan een verpleegkundige, cliënt en wethouder tegelijk?
De bestuurlijke moraal
De WRR en SCP zijn helder: zonder keuzes wordt zorg onhoudbaar. Werkend2040 is geen nieuw project, maar een bestuurlijke houding: eerlijk verdelen, werk herontwerpen en burgers meenemen in wat wel en niet kan. Zoals Kant zei: “Handel zo dat uw besluit als norm kan gelden. Dat betekent: besluiten nemen die u kunt uitleggen aan verpleegkundigen, cliënten en wethouders tegelijk.”
Bronnen (selectie)
- CBS bevolkingsprognose 2040
- EU Ageing Report 2024
- CBS Arbeidsmarkt en onbenut arbeidspotentieel
- AZW arbeidsmarktmonitor zorg (vacatures en verzuim)
- NZa wachttijden ggz
- RIVM VTV-2024 (zorguitgaven)
- IZA en WOZO afspraken
